Kỹ thuật đọc kết quả xét nghiệm máu hay nước tiểu là điều bạn cần khi đi khám sức khỏe do những bác sĩ vẫn hay chỉ định người bệnh đi làm xét nghiệm máu và xét nghiệm nước tiểu. Thế nhưng trường hợp chuyên gia không giải thích thì bạn cũng không thể biết được những chỉ số trên kết quả xét nghiệm có ý nghĩa gì. Mời những bạn cùng theo dõi bài viết sau đây để cùng tìm nhận thấy về kỹ thuật đọc kết quả xét nghiệm máu.
I. Những THÀNH PHẦN CỦA CÔNG THỨC MÁU
- WBC (White Blood Cell – Số lượng bạch cầu trong một khả năng tích máu):
Giá điều trị thường nằm trong khoảng từ 4.300 tới 10.800 tế bào/mm3, tương đương với số lượng bạch cầu tính theo đơn vị quốc tế là 4.3 đến 10.8 x 109tế bào/l.
Tăng trong viêm nhiễm, căn bệnh máu ác tính, các bệnh lý bạch cầu...; giảm trong thiếu máu bởi bất sản, thiếu hụt vitamin B12 hoặc folate, nhiễm khuẩn...
Giá chữa thường nằm trong khoảng từ 4.300 tới 10.800 tế bào/mm3.
- RBC (Red Blood Cell – Số lượng hồng cầu (hoặc erythrocyte count) trong một khả năng tích máu):
Giá trị thường nằm trong khoảng từ 4.2 tới 5.9 triệu tế bào/cm3, tương đương với số lượng hồng cầu tính theo đơn vị quốc tế là 4.2 tới 5.9 x 1012tế bào/l.
Tăng trong mất nước, chứng tăng hồng cầu; giảm trong thiếu máu.
- HB hay HBG (Hemoglobin – Lượng huyết sắc tố trong một thể tích máu):
Hemoglobin là một loại phân tử protein có trong hồng cầu chuyên chở oxy và tạo màu đỏ cho hồng cầu.
Giá điều trị thay đổi tùy thuộc giới tính, thường nằm trong khoảng từ 13 đến 18 g/dl đối với nam và 12 tới 16 g/dl đối với chị em (tính theo đơn vị quốc tế tương ứng là 8.1 – 11.2 millimole/l và 7.4 – 9.9 millimole/l).
Tăng trong mất nước, bệnh tim và bệnh phổi; giảm trong thiếu máu, chảy máu và những phản ứng gây nên tan máu.
- HCT (Hematocrit – Tỷ lệ thể tích hồng cầu trên khả năng tích máu toàn bộ):
Giá trị thay đổi tùy giới tính, thường nằm trong khoảng từ 45 tới 52% đối với nam và 37 đến 48% đối với phái đẹp.
Tăng trong những rối loạn dị ứng, chứng tăng hồng cầu, hút thuốc lá, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, nhóm bệnh mạch vành, tại trên núi tương đối cao, mất nước, chứng giảm lưu lượng máu; giảm trong mất máu, thiếu máu, thai nghén.
- MCV (Mean corpuscular volume – thể tích trung bình của một hồng cầu):
Giá trị này được lấy từ HCT và số lượng hồng cầu. Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 80 tới 100 femtoliter (1 femtoliter = 1/1triệu lít).
Tăng trong thiếu hụt vitamin B12, thiếu acid folic, bệnh gan, nghiện rượu, chứng tăng hồng cầu, suy tuyến giáp, bất sản tuỷ xương, xơ hoá tuỷ xương; giảm trong thiếu hụt sắt, hội chứng thalassemia và các căn bệnh hemoglobin khác, thiếu máu trong các bệnh mạn tính, thiếu máu nguyên hồng cầu, suy thận mạn tính, nhiễm độc chì.
- MCH (Mean Corpuscular Hemoglobin – Số lượng trung bình của huyết sắc tố có trong một hồng cầu):
Giá chữa này được tính bằng cách đo hemoglobin và số lượng hồng cầu. Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 27 đến 32 picogram.
Tăng trong thiếu máu tăng sắc hồng cầu bình thường, chứng hồng cầu hình tròn di truyền lớn, sự có mặt của những yếu tố ngưng kết lạnh; giảm trong bắt đầu thiếu máu thiếu sắt, thiếu máu nói chung, thiếu máu đang tái tạo.
- MCHC (Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration – Nồng độ trung bình của huyết sắc tố trong một thể tích máu):
Giá chữa trị này được tính bằng phương pháp đo giá chữa của hemoglobin và hematocrit. Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 32 đến 36%.
Trong thiếu máu tăng sắc: hồng cầu bình thường, chứng hồng cầu hình tròn truyền to lớn, sự có mặt của các yếu tố ngưng kết lạnh.
Trong thiếu máu đang tái tạo: có khả năng bình thường hoặc giảm bởi giảm folate hoặc vitamin B12, xơ gan, nghiện rượu.
- PLT (Platelet Count – Số lượng tiểu cầu trong một khả năng tích máu):
- Tiểu cầu không phải là một tế bào hoàn chỉnh, mà là những mảnh vỡ của các tế bào chất (một thành phần của tế bào không chứa nhân hoặc thân của tế bào) từ những tế bào được tìm cho rằng trong tủy xương.
- Tiểu cầu đóng vai trò sống còn trong quá trình đông máu, có tuổi thọ trung bình là 5 đến 9 ngày.
- Giá chữa trị thường nằm trong khoảng từ 150.000 tới 400.000/cm3 (tương đương 150 – 400 x 109/l).
- Số lượng tiểu cầu quá thấp sẽ gây mất máu. Số lượng tiểu cầu quá cao sẽ xuất phát cục máu đông, làm vướng víu mạch máu, dẫn đến đột quỵ, nhồi máu cơ tim, nghẽn mạch phổi, tắc nghẽn mạch máu...
- Tăng trong những rối loạn tăng sinh tuỷ xương, bệnh lý bạch tăng tiểu cầu vô căn, xơ hoá tuỷ xương, sau chảy máu, sau phẫu thuật cắt bỏ lách..., gây nên những nhóm bệnh viêm.
- Giảm trong ức chế hoặc thay thế tuỷ xương, các chất hoá chữa liệu, phì đại lách, đông máu trong lòng mạch rải rác, các kháng khả năng tiểu cầu, ban xuất huyết sau di truyền máu, giảm tiểu cầu bởi miễn dịch đồng loại ở em bé...
Lymphocyte giúp cá thể người chống lại nhiễm trùng.
- LYM (Lymphocyte – Bạch cầu Lymphô):
Lymphocyte giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng. Có nhiều nguyên nhân làm giảm lymphocytes như: giãm miễn nhiễm, nhiễm HIV/AIDS, Lao, sốt rét, ung thư máu, ung thư hạch...
Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 20 tới 25%.
- MXD (Mixed Cell Count – tỷ lệ pha trộn tế bào trong máu):
Mỗi loại tế bào có một lượng % nhất định trong máu. MXD thay đổi phụ thuộc vào sự tăng hoặc giảm tỷ lệ của từng loại tế bào.
- NEUT (Neutrophil – Tỷ lệ bạch cầu trung tính):
Giá trị bình thường nằm trong khoảng từ 60 đến 66%. Tỷ lệ tăng tương đối cao cho nhận thấy nhiễm trùng máu.
Tăng trong nhiễm khuẩn cấp, nhồi máu cơ tim cấp, stress, ung thư, nhóm bệnh bạch cầu dòng tuỷ; giảm trong nhiễm virus, thiếu máu bất sản, các thuốc ức chế miễn dịch, xạ chữa trị...
- RDW (Red Cell Distribution Width – Độ phân bố hồng cầu):
Giá chữa này càng cao nghĩa là độ phân bố của hồng cầu thay đổi càng có nhiều. Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 11 đến 15%.
RDW bình thường và:
- MCV tăng, gặp trong: thiếu máu bất sản, trước bệnh lý bạch cầu.
- MCV bình thường, gặp trong: thiếu máu trong những nhóm bệnh mạn tính, mất máu hoặc tan máu cấp tính, bệnh enzym hoặc căn bệnh hemoglobin không thiếu máu.
- MCV giảm: thiếu máu trong những bệnh mạn tính, bệnh lý thalassemia dị hợp tử
RDW tăng và:
- MCV tăng: thiếu hụt vitamin B12, thiếu hụt folate, thiếu máu tan huyết tại miễn dịch, ngưng kết lạnh, bệnh lý bạch cầu lympho mạn.
- MCV bình thường: thiếu sắt giai đoạn sớm, thiếu hụt vitamin B12 giai đoạn sớm, thiếu hụt folate giai đoạn sớm, thiếu máu do bệnh lý globin.
- MCV giảm: thiếu sắt, sự phân mảnh hồng cầu, bệnh HbH, thalassemia.
- PDW (Platelet Disrabution Width – Độ phân bố tiểu cầu):
Giá chữa trị bình thường nằm trong khoảng từ 6 đến18 %.
Tăng trong ung thư phổi, nhóm bệnh hồng cầu liềm, nhiễm khuẩn huyết gram dương, gram âm; giảm trong nghiện rượu.
- MPV (Mean Platelet Volume – nguy cơ tích trung bình của tiểu cầu trong một khả năng tích máu):
Giá chữa trị bình thường nằm trong khoảng từ 6,5 tới 11fL.
Tăng trong nhóm bệnh tim mạch, tiểu đường, hút thuốc lá, stress, nhiễm độc do tuyến giáp...; giảm trong thiếu máu bởi bất sản, thiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ, hoá điều trị liệu ung thư, bạch cầu cấp...
- P- LCR (Platelet Larger Cell Ratio – Tỷ lệ tiểu cầu có kích thước lớn):
Giá điều trị bình thường nằm trong khoảng từ 150 tới 500 G/l (G/l = 109/l).
II. Phương pháp ĐỌC KẾT QUẢ SINH HÓA MÁU
GLUCOSE là con đường trong máu. Giới hạn bình thường từ 4,1-6,1 mnol/l.
1. GLU (GLUCOSE): con đường trong máu. Giới hạn bình thường từ 4,1-6,1 mnol/l. Hiện tượng vượt quá giới hạn cho phép thì tăng hoặc giảm đường máu. Tăng trên giới hạn là người có khả năng rất cao về bị bệnh tiểu con đường.
2. SGOT & SGPT: Nhóm men gan
Giới hạn bình thường từ 9,0-48,0 với SGOT và 5,0-49,0 với SGPT. Trường hợp vượt quá giới hạn này chức năng thải độc của tế bào gan suy giảm. Nên hạn chế ăn những chất thức ăn, nước uống làm cho gan khó hấp thu và hệ quả đến chức năng gan như:
các chất mỡ béo động vật và rượu bia và những nước uống có gas.
3. Nhóm MỠ MÁU: Bao gồm CHOLESTEROL, TRYGLYCERID, HDL-CHOLES, LDL-CHLES
Giới hạn bình thường của các yếu tố nhóm này như sau:
- Giới hạn bình thường từ 3,4-5,4 mmol/l với CHOLESTEROL.
- Giới hạn bình thường từ 0,4-2,3 mmol/l với TRYGLYCERID.
- Giới hạn bình thường từ 0,9-2,1 mmol/l với HDL-Choles.
- Giới hạn bình thường từ 0,0-2,9 mmol/l với LDL-Choles.
Trường hợp 1 trong các yếu tố trên đây vượt giới hạn cho phép thì có khả năng tương đối cao trong các bệnh về tim mạch và huyết áp. Riêng chất HDL-Choles là mỡ tốt, nếu cao nó hạn chế tạo nên xơ tắc mach máu. Trường hợp CHOLESTEROL quá rất cao kèm theo có khá cao huyết áp và LDL-Choles khá cao thì nguy cơ tai biến, đột quỵ tại huyết áp khá cao. Nên hạn chế ăn các thực phẩm chứa khá nhiều chất mỡ béo và cholesterol như: phủ tạng động vật, trứng gia cầm, tôm, cua, thịt bò, da gà... Tăng cường vận động nguy cơ thao. Uống thêm rượu tỏi và theo dõi huyết áp thường xuyên.
4. GGT: Gama globutamin, là một yếu tố miễn dịch cho tế bào gan. Bình thường trường hợp chức năng gan tốt, GGT sẽ có khá thấp tại trong máu (Từ 0-53 U/L). Khi tế bào gan phải việc làm quá mức, nguy cơ thải độc của gan bị thấp đi thì GGT sẽ tăng lên -> Giảm sức đề kháng, miễn dịch của tế bào gan thấp đi. Dễ dẫn đến suy tế bào gan. Tình trạng với người có nhiễm SVB trong máu mà GGT, SGOT & SGPT cùng tăng thì cần thiết phải sử dụng thuốc bổ trợ tế bào gan và tuyệt đối không uống rượu bia nếu không thì khả năng gây ra VGSVB là khá lớn.
5. URE (Ure máu): là sản phẩm thoái hóa quan trọng nhất của protein được thải qua thận.
Giới hạn bình thường: 2.5 - 7.5 mmol/l.
6. BUN (Blood Urea Nitrogen) = ure (mg) x 28/60; đổi đơn vị: mmol/l x 6 = mg/dl.
- Tăng trong: bệnh lý thận, ăn đa số đạm, sốt, nhiễm trùng, tắc nghẽn đường tiểu...
- Giảm trong: ăn ít đạm, nhóm bệnh gan nghiêm trọng, suy kiệt...
BUN: là nitơ của ure trong máu.
Giới hạn bình thường 4,6 - 23,3 mg/dl. -≫ Bun = mmol/l x 6 x 28/60 = mmol/l x 2,8 (mg/dl).
- Tăng trong: suy thận, suy tim, ăn nhiều đạm, sốt, nhiễm trùng..
- Giảm trong: ăn ít đạm, bệnh lý gan khá lớn..
7. CRE (Creatinin): là sản phẩm đào thải của thoái hóa creatin phosphat tại cơ, lượng tạo thành tùy khối lượng cơ, được lọc qua cầu thận & thải ra nước tiểu; cũng là thành phần đạm ổn định nhất không phụ thuộc vào chế độ ăn -> có giá điều trị xác định chức năng cầu thận.
Giới hạn bình thường: nam 62 - 120, nữ 53 - 100 (đơn vị: umol/l).
- Tăng trong : nhóm bệnh thận, suy tim, tiểu đường, tăng huyết áp vô căn, NMCT cấp...
- Giảm trong : có thai, sản giật...
8. URIC (Acid Uric = urat): là sản phẩm chuyển hóa của base purin (Adenin, Guanin) của ADN & ARN, thải phổ biến qua nước tiểu.
Giới hạn bình thường: nam 180 - 420, phái đẹp 150 - 360 (đơn vị: umol/l).
Tăng trong:
- Nguyên phát: vì sản xuất tăng, vì bài xuất giảm (tự phát) -> liên quan những men: bệnh lý Lesh Nyhan, Von Gierke..
- Thứ phát: tại sản xuất tăng (u tủy, bệnh lý vảy nến..), tại bài xuất giảm (suy thận, sử dụng thuốc, xơ vữa động mạch..).
- bệnh Gout (thống phong): tăng acid uric/ máu có khả năng kèm nốt tophi ở khớp & sỏi urat tại thận.
Giảm trong: nhóm bệnh Wilson, đau thương tế bào gan..
9. KẾT QUẢ MIỄN DỊCH
- Anti-HBs: Kháng nguy cơ chống virus viêm gan siêu vi B trong máu (ÂM TÍNH < = 12 mUI/ml).
- HbsAg: vi rút viêm gan siêu vi B trong máu (ÂM TÍNH).
10 điều liên quan đến xét nghiệm máu bác sĩ thường không nói cho bệnh nhân
1. Chuyên gia thường bỏ qua các thông tin tốt
Theo đúng thông lệ, chuyên gia cần trao đổi về kết quả xét nghiệm với bệnh nhân, tuy nhiên rất nhiều người vẫn duy trì quan niệm “không có thông tin nào là tốt cả” nên họ đã im lặng. Trường hợp xét nghiệm máu toàn bộ (CBC), xét nghiệm sinh hóa, cholesterol (mỡ máu) nằm trong giới hạn bình thường, chuyên gia thường sẽ không nói, hiện tượng có cũng chỉ gửi kết quả mà không có bình luận.
Theo các bác sĩ thuộc Viện tim phổi và Huyết học quốc gia Mỹ, ngay cả khi kết quả xét nghiệm bình thường, giới chuyên môn cũng nên trao đổi cho bệnh nhân hiểu để giải quyết khâu tư tưởng, giúp bệnh nhân an tâm, phấn khởi phối hợp phòng ngừa và trị bệnh căn bệnh đạt hiệu quả cao hơn.
2. Giới hạn bình thường ở nam và nữ không giống nhau
Giá chữa bình thường của các xét nghiệm có khả năng khác nhau tại hai giới, dù ở cùng độ tuổi. Ví dụ, Số lượng hồng cầu trong máu thường tại trong giới hạn 5 – 6 triệu tế bào/microliter đối với cánh mày râu nhưng thấp hơn ở phái đàn bà, nhất là nhóm chị em mãn kinh. Đối với nhóm mãn kinh, chỉ số này chỉ đạt 4 – 5 triệu tế bào.
3. Kết quả xét nghiệm máu có ý nghĩa khác nhau tùy thuộc trên độ tuổi
Mức bình thường hemoglobin, một chỉ số đánh giá thiếu máu, cũng khác nhau theo tuổi tác, nhất là tại trẻ sơ sinh và người nghiêm trọng. Đối với trẻ sơ sinh, hemoglobin tại mức 11 – 13 gram/dl (g/dl) được coi là bình thường, trong khi đó ở đàn ông là 13,5 – 17,5 g/dl, ở nhóm chị em trưởng thành là 12 – 15,5 g/dl. Đa số chỉ số khác cũng có giới hạn bình thường chệnh lệch nhau theo độ tuổi.
4. Kết quả xét nghiệm “dương tính” không phải là thông tin tích cực
Một số xét nghiệm như xét nghiệm máu tế bào hình liềm, xét nghiệm HIV, xét nghiệm viêm gan B, kết quả được coi là “dương tính” khi xuất hiện nhận thấy các chất tạo bệnh lý, ADN hoặc protein. Trong những hiện tượng này, kết quả xét nghiệm dương tính có nghĩa người trong cuộc có thể bị bệnh hoặc đã tiếp xúc, phơi nhiễm nguồn dẫn đến bệnh trong quá khứ.
5. Kết quả xét nghiệm “âm tính” thường là thông tin tốt lành
Kết quả xét nghiệm “âm tính” không phải là xấu hay “tiêu cực”. Một xét nghiệm âm tính có nghĩa không nhận thấy thấy chất gây bệnh lý hoặc một yếu tố khả năng đối với hiện tượng sức khỏe hiện tại. Khi xét nghiệm máu để kiểm tra bệnh lý truyền nhiễm, hay xét nghiệm máu nhanh để nhận biết bệnh lý viêm gan C, trường hợp kết quả là âm tính có nghĩa tốt lành, không có bằng chứng của nhiễm trùng.
6. Kết quả xét nghiệm “dương tính” giả đôi khi vẫn có
Đôi khi kết quả trả về là dương tính, nhưng thực tế bạn không hề có nhóm bệnh theo ý nghĩa dương tính, đây gọi là dương tính giả. Vì vậy để đảm bảo độ chính xác, người ta phải xét nghiệm phần lớn lần, ở phần lớn cơ sở để đối chứng. Chẳng hạn như riêng xét nghiệm HIV nhanh, thì kết quả dương tính giả khá điển hình. Ví dụ trong những cộng đồng nơi có tỉ lệ 1% dân số bị nhiễm vi rút, thì cứ 10 xét nghiệm nhanh HIV có đến 2 là dương tính giả.
7. Và… có cả những kết quả xét nghiệm “âm tính” giả
Trong thực tế, kết quả xét nghiệm máu âm tính giả đôi khi vẫn xảy ra, tức là người có bệnh lý thế nhưng kết quả trả về không nhận biết ra. Ví dụ, bệnh nhân viêm gan B trong vài tuần tới vài tháng đầu khi xét nghiệm HbsAg (một xét nghiệm xuất hiện viêm gan B thường dùng) vẫn cho kết quả âm tính. Do nguyên do này, việc xét nghiệm lại là cần thiết, đặc biệt nhóm người liên tục tiếp xúc với nguồn di truyền nhiễm.
8. Kết quả xét nghiệm giữa những cơ sở y tế không thống nhất
Theo bộ phận Quản lý Thực – Dược Mỹ (FDA), việc tham chiếu kết quả xét nghiệm giữa những cơ sở y tế là chuyện của mỗi cá nhân và chỉ dùng cho mục đích tham khảo. Kết quả không thống nhất giữa các phòng xét nghiệm không phải là không nguy cơ, vì kết quả xét nghiệm còn tùy vào có nhiều yếu tố cũng như đặc điểm từng phòng xét nghiệm.
9. Kết quả xét nghiệm bất thường đôi khi không phải tại mắc bệnh
trường hợp kết quả thử nghiệm máu nằm ngoài phạm vi cho phép thông thường sẽ được kết luận là bị bệnh hoặc bị rối loạn. Nhưng cũng có các nếu bất thường là nhất thời, không phải tại nhiễm bệnh. Ví dụ, tình trạng xét nghiệm glucose (đường huyết) mà không nhịn ăn hoặc đã uống rượu trong đêm hay sử dụng thuốc thì kết quả tại thời điểm đó có khả năng sẽ là bất thường.
10. Sai sót từ con người
Mặc dù “đọc” sai kết quả trong xét nghiệm máu hiếm khi xảy ra, tuy nhiên trong thực tế vẫn tồn tại. Rất nhiều nguyên do, kể cả chủ quan lẫn khách quan và đôi khi bác sĩ không nói cho bệnh nhân nhận thấy. Trong đó có sai lầm của chủ yếu con người, bao gồm bệnh nhân lẫn chuyên gia. Ví dụ như vì tình trạng nhầm mẫu máu của người này với người kia, lấy mẫu máu không đúng phương pháp, và cả tại khâu vận chuyển, lưu giữ mẫu máu trước khi xét nghiệm v.v.
Cuối cùng, bạn cũng cần hiểu rõ rằng xét nghiệm máu không phải là vạn năng, nó chỉ phản ánh được một góc của bức tranh tổng nguy cơ về sức khỏe con người. Để đánh giá tình trạng trạng sức khỏe tổng khả năng cần sự khai thác thông tin, thăm khám toàn thân tỉ mỉ và đa số biện pháp thăm dò khác. Hy vọng các thông tin trên đây sẽ giúp bạn có thêm cho rằng thấy về những xét nghiệm thường được làm nhất mỗi khi tới cơ sở y tế.
